Daklozen, sekswerkers, alleenstaande moeders, verslaafden, kruimeldieven en langdurig werklozen: dat is slechts een greep uit de zeer diverse groep mensen die van de nationaalsocialisten het stempel ‘asociaal’ kregen en naar een concentratiekamp werden gedeporteerd. Hier waren ze herkenbaar aan een zwarte driehoek op hun kampkleding. Dit overkwam vele Duitsers, maar ook zo’n 2.700 Nederlanders. Deze vervolging was tot op heden nog nooit onderzocht. Het Vrijheidsmuseum in Groesbeek deed onderzoek en presenteert dit vanaf 21 januari 2022 in de tentoonstelling ‘De Zwarte Driehoek. De geschiedenis van als ‘asociaal’ vervolgden, 1933-1945’ en met een gelijknamig boek.

De expositie vertelt het verhaal van de vervolging van de allerarmsten in Duitsland en Nederland in een brede context. Van de vroege eugenetica tot de gruwelen van de concentratiekampen en de lange naoorlogse strijd voor erkenning. Ook het sociaal beleid van Nederland op het gebied van ‘asociale gezinnen’ voor, na en tijdens de oorlog wordt onder de loep genomen. Arme gezinnen die als ‘asociaal’ beoordeeld werden kregen tijdens en ná de bezetting te maken met ‘heropvoeding’ in geïsoleerde kampen op het platteland.

Het zijn indrukwekkende verhalen, die voor het grote publiek nagenoeg geheel onbekend zullen zijn. Wie heeft er bijvoorbeeld ooit gehoord van de Duitse Bedelaarsrazzia van 1933? Of de kinderconcentratiekampen Moringen en Uckermark? Wie weet er dat de Preventieve Politie in Brabant en Limburg jacht maakte op ‘bedelaars, landlopers, zwarthandelaren en ander gespuis’? Of wie kent het verhaal van de honderden arme Rotterdammers die direct ná de oorlog werden afgevoerd naar heropvoedingskampen? Persoonlijke verhalen en aangrijpende documenten en objecten worden aangevuld door illustraties van Rob Worst. In grote prenten met dramatische zwart-wit contrasten worden gebeurtenissen in beeld gebracht waarvan geen foto’s zijn.

De maatschappelijke relevantie van dit thema voor de moderne maatschappij is nooit ver weg. Als rode draad door de expositie loopt het thema ‘woorden als wapens’. Aan de hand van historische voorbeelden leren bezoekers hoe woorden ook vandaag nog kunnen stigmatiseren, dehumaniseren en onmenselijke maatregelen kunnen verbloemen.

‘De Zwarte Driehoek’ is meer dan zomaar een tentoonstelling. Door voor het eerst onderzoek te doen naar de vervolging van ‘asocialen’ in bezet Nederland, schreef het Vrijheidsmuseum het eerste hoofdstuk van een geschiedenis die meer dan 70 jaar lang nauwelijks verteld is. Door middel van een boekpublicatie bij de expositie wordt verzekerd dat dit verhaal ook na de expositie toegankelijk blijft voor publiek en voor de wetenschap. Het boek zal worden uitgegeven door Uitgeverij Van Gennep en is ook verkrijgbaar in de winkel van het Vrijheidsmuseum.