Het eind van de oorlog en de vernietiging van de Joden
Het gevangenkamp Stutthof werd aanvankelijk opgericht om dissidente Polen te elimineren. Later in de oorlog veranderde de rol van Stutthof en werd het een integraal onderdeel van de planmatige uitroeiing van de Europese Joden. Voordat het Sovjetleger Stutthof kon bevrijden, werden de overlevende gevangenen op gruwelijke dodenmarsen gestuurd.
Het concentratiekamp van Stutthof is relatief onbekend in vergelijking met kampen als Auschwitz, Dachau en Buchenwald. Vlak na het uitbreken van de oorlog namen nazi-leiders uit Pommeren veel mannelijke Poolse burgers gevangen. Ze werden opgesloten in Stutthof en velen daarvan ook gedood, geheel volgens plannen in de jaren voorafgaand aan de oorlog. De nazi’s beschouwd Polen als ‘Untermenschen’ die uitgeroeid moesten worden om de regio te germaniseren.
Tijdens de oorlog veranderde de rol van Stutthof. Het kamp kreeg een belangrijke plaats binnen het systeem van de concentratiekampen in Europa. Duizenden Joden (voornamelijk vrouwen) uit Auschwitz en nog veel meer uit getto’s en kampen in de Baltische staten werden hier ondergebracht. Ze bevolkten het ‘Joodse kamp’ waar ze werden gedecimeerd door honger, ziekte en uitputting vanwege zware dwangarbeid. Bovendien verloren duizenden vrouwen het leven in de gaskamers.
Door zijn oostelijke ligging kwam Stutthof al aan het begin van 1945 binnen het bereik van het oprukkende Sovjet leger. De gevangenen die tot dan toe hadden weten te overleven, werden gedwongen tot een uiterst wrede ontruiming. Uitgeput en half verhongerd moesten ze tijdens de strenge winter naar het westen marcheren. Wie niet meer in staat was te lopen, werd door de Duitse bewakers gedood.
